مجله سلامتی
فتق چیست؟ علائم، انواع، درمان و نکات مهم مخصوص مردان و زنان
همه چیز درباره فتق: انواع، علائم، درمان و نقش تجهیزات پزشکی در بهبود بیماران فتق چیست؟
فتق (Hernia) به حالتی گفته می‌شود که بخشی از بافت یا اندام داخلی بدن، از طریق نقطه‌ای ضعیف یا سوراخ‌شده در دیواره عضلانی یا بافتی اطراف خود، بیرون بزند. این بیرون‌زدگی معمولاً به شکل برآمدگی در سطح بدن قابل مشاهده یا لمس است. فتق‌ها به‌ویژه در نواحی شکم و کشاله ران شایع‌تر هستند و یکی از مشکلات رایج جراحی عمومی به شمار می‌روند.
فتق به خودی خود خطرناک نیست، اما در صورتی که درمان نشود، می‌تواند باعث انسداد روده یا کاهش خون‌رسانی به بافت گرفتار شده و عوارض جدی ایجاد کند. به همین دلیل، شناخت علائم و مراجعه به موقع به پزشک اهمیت زیادی دارد.
فتق در خانم‌ها شایع‌تر است یا آقایان؟
پرسشی که بسیاری از بیماران دارند این است که آیا فتق بیشتر در خانم‌ها رخ می‌دهد یا در آقایان؟
بر اساس آمارهای پزشکی:
- آقایان بیشتر در معرض فتق کشاله ران (اینگوینال) قرار دارند. حدود ۹۰٪ موارد این نوع فتق در مردان دیده می‌شود. دلیل آن ساختار آناتومیک کانال اینگوینال است که در آقایان ضعیف‌تر بوده و احتمال بیرون‌زدگی روده بیشتر است.
- خانم‌ها بیشتر دچار فتق ران (فمورال) و فتق ناف می‌شوند. بارداری، زایمان‌های متعدد، افزایش فشار داخل شکم و تغییرات هورمونی از جمله عواملی هستند که احتمال بروز فتق را در زنان افزایش می‌دهند.
- به طور کلی، شیوع فتق در مردان بیشتر است، اما در خانم‌ها احتمال عوارض و گیر افتادن فتق (strangulation) بیشتر گزارش شده است.
انواع فتق
فتق‌ها بر اساس محل ایجاد و شدت بیرون‌زدگی به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. شایع‌ترین نوع آن، فتق اینگوینال یا کشاله ران است که بیشتر در مردان دیده می‌شود و زمانی رخ می‌دهد که روده یا بخشی از بافت چربی از طریق کانال اینگوینال وارد کشاله ران یا حتی کیسه بیضه شود. نوع دیگری از فتق، فتق فمورال یا ران است که در خانم‌ها بیشتر دیده می‌شود و برآمدگی آن درست در قسمت بالای ران و زیر کشاله ران ظاهر می‌شود. این نوع فتق معمولاً خطر گیر افتادن بالاتری دارد و در بیشتر موارد نیاز به جراحی فوری دارد.
از دیگر انواع شایع می‌توان به فتق ناف اشاره کرد که به صورت بیرون‌زدگی در اطراف ناف بروز می‌کند. این فتق در نوزادان بسیار رایج است و معمولاً خودبه‌خود تا چند سالگی برطرف می‌شود، اما در بزرگسالان به‌ویژه خانم‌هایی که چندین بار بارداری را تجربه کرده‌اند یا افراد دارای اضافه وزن، بیشتر مشاهده می‌شود و معمولاً به درمان جراحی نیاز دارد.
نوع دیگری از فتق که ساختار متفاوتی دارد، فتق هیاتال یا دیافراگمی است. در این حالت بخشی از معده از طریق سوراخ دیافراگم وارد قفسه سینه می‌شود. این نوع فتق اغلب با علائمی مثل سوزش معده، بازگشت اسید و درد قفسه سینه همراه است. برخلاف دیگر فتق‌ها، در بسیاری از موارد می‌توان آن را با تغییر سبک زندگی و دارو کنترل کرد، هرچند در شرایط شدید به جراحی نیاز پیدا می‌کند.
همچنین نوعی فتق به نام فتق برشی یا جراحی وجود دارد که معمولاً در محل بخیه یا برش جراحی‌های قبلی ایجاد می‌شود. علت آن ضعف بافت‌های شکمی در محل جراحی است و در افرادی که بعد از عمل فعالیت سنگین داشته یا دچار اضافه وزن هستند بیشتر بروز پیدا می‌کند. درمان این نوع فتق اغلب با استفاده از جراحی و کارگذاری مش‌های مخصوص انجام می‌شود تا از عود مجدد جلوگیری گردد.
به غیر از این‌ها، فتق‌های دیگری مثل فتق اپی‌گاستریک که در خط میانی شکم ظاهر می‌شود یا فتق ورزشی که بیشتر در میان ورزشکاران حرفه‌ای رخ می‌دهد نیز وجود دارند. هرچند بروز آن‌ها کمتر از سایر انواع است، اما در صورت بی‌توجهی می‌توانند باعث درد و محدودیت عملکردی شدید شوند.
علائم فتق
نشانه‌های فتق بسته به محل بروز و اندازه آن می‌تواند متفاوت باشد، اما معمولاً اولین علامت، ایجاد یک برآمدگی غیرطبیعی در ناحیه شکم، کشاله ران یا اطراف ناف است. این برآمدگی اغلب هنگام ایستادن، خم شدن، سرفه کردن یا بلند کردن اجسام سنگین بیشتر نمایان می‌شود و در حالت خوابیده ممکن است کوچکتر یا ناپدید شود. بسیاری از بیماران در کنار برآمدگی، درد یا احساس فشار در همان ناحیه دارند؛ این درد معمولاً خفیف شروع می‌شود اما با فعالیت بدنی یا گذر زمان شدت می‌گیرد.
در فتق‌های کشاله ران، مردان ممکن است احساس سنگینی یا درد در کیسه بیضه داشته باشند. در فتق ناف نیز تورم مشخص اطراف ناف دیده می‌شود که در نوزادان معمولاً بدون درد است ولی در بزرگسالان می‌تواند آزاردهنده شود. فتق‌های دیافراگمی یا هیاتال، علائم متفاوتی دارند و بیشتر به صورت سوزش معده، رفلاکس اسید، درد قفسه سینه و مشکل در بلع بروز پیدا می‌کنند تا برآمدگی ظاهری.
گاهی فتق‌ها بی‌علامت هستند و بیمار تنها با یک تورم کوچک متوجه آن می‌شود، اما خطر اصلی زمانی است که فتق دچار گیر افتادگی یا خفه‌شدگی (strangulation) شود. در این حالت، بافت بیرون‌زده خون‌رسانی کافی دریافت نمی‌کند و علائمی مانند درد شدید و ناگهانی، تهوع، استفراغ، یبوست شدید و تغییر رنگ برآمدگی به قرمز یا بنفش ظاهر می‌شود. این شرایط یک اورژانس جراحی محسوب می‌شود و در صورت بی‌توجهی می‌تواند جان بیمار را به خطر بیندازد.
به طور خلاصه، هر برآمدگی غیرعادی در شکم یا کشاله ران که همراه با درد یا ناراحتی باشد باید جدی گرفته شود و بیمار برای بررسی و درمان به پزشک مراجعه کند، حتی اگر علائم در ابتدا خفیف باشند.
علت‌ها و عوامل خطر
عوامل مختلفی می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید فتق شوند، از جمله:
-
- ضعف مادرزادی در دیواره شکم یا کانال اینگوینال
- افزایش سن و کاهش استحکام بافت‌ها
- بارداری‌های مکرر
- بلند کردن اجسام سنگین
- چاقی و اضافه وزن
- سرفه‌های مزمن (مثلاً در بیماران ریوی)
- یبوست طولانی‌مدت و زور زدن مداوم هنگام اجابت مزاج
روش‌های تشخیص فتق
تشخیص فتق معمولاً با معاینه پزشک امکان‌پذیر است. پزشک با مشاهده یا لمس برآمدگی، نوع فتق را مشخص می‌کند.
در برخی موارد برای تشخیص دقیق‌تر از روش‌های تصویربرداری مانند:
- سونوگرافی
- سی‌تی اسکن (CT)
MRI
استفاده می‌شود.
درمان فتق
۱. درمان غیر جراحی
- در مواردی که فتق کوچک و بدون علامت باشد، پزشک می‌تواند بیمار را تحت نظر قرار دهد.
- استفاده از فتق‌بند در برخی بیماران توصیه می‌شود، هرچند درمان قطعی محسوب نمی‌شود.
۲. درمان جراحی
جراحی تنها راه درمان قطعی فتق است. روش‌های جراحی شامل:
- جراحی باز: برش روی فتق زده شده و بافت بیرون‌زده به جای خود برگردانده می‌شود، سپس دیواره شکم تقویت می‌گردد.
- جراحی لاپاراسکوپی: با برش‌های کوچک و دوربین انجام می‌شود. این روش دوره نقاهت کوتاه‌تر و درد کمتری دارد.
- در اکثر جراحی‌ها از مش (Mesh) یا توری‌های مخصوص پزشکی برای تقویت بافت استفاده می‌شود.
مراقبت‌های بعد از عمل فتق
-
- پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین تا چند هفته
- کنترل یبوست با رژیم غذایی مناسب
- مصرف داروهای تجویز شده
- رعایت بهداشت محل زخم
- مراجعه به پزشک در صورت مشاهده تب، ترشح یا تورم
نقش تجهیزات پزشکی و لوازم جراحی در درمان فتق
لوازم جراحی و تجهیزات پزشکی در موفقیت عمل فتق اهمیت زیادی دارند. برای مثال:
- مش‌های جراحی (Surgical Mesh): برای تقویت دیواره شکم و پیشگیری از عود فتق به کار می‌روند.
- ابزارهای لاپاراسکوپی: برای جراحی‌های کم‌تهاجمی استفاده می‌شوند.
- فتق‌بندها و شکم‌بندهای طبی: برای حمایت از بیمار قبل یا بعد از جراحی مفید هستند.
نتیجه‌گیری
فتق یکی از بیماری‌های شایع است که در صورت بی‌توجهی می‌تواند خطرناک شود. آشنایی با علائم و مراجعه به پزشک در مراحل اولیه می‌تواند از عوارض جدی جلوگیری کند. هرچند مردان بیشتر به فتق مبتلا می‌شوند، اما زنان نیز در معرض برخی انواع فتق به‌ویژه فتق ناف و فمورال قرار دارند.
در نهایت، درمان قطعی فتق تنها از طریق جراحی امکان‌پذیر است و استفاده از تجهیزات پزشکی استاندارد، نقش بسیار مهمی در موفقیت عمل و پیشگیری از عود بیماری دارد.
اگر به دنبال خرید لوازم جراحی، مش‌های پزشکی یا شکم‌بندهای مخصوص فتق هستید، می‌توانید از طریق فروشگاه اینترنتی ما به راحتی سفارش خود را ثبت کرده و محصولات استاندارد و باکیفیت را در سریع‌ترین زمان دریافت کنید.